Op verzoek van het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie organiseerde BLASt in samenwerking met het Belgische architectuurplatform AR-TUR op donderdag 20 juni jongstleden een bijeenkomst over de Open Oproep Over grenzen. Deze bijeenkomst vond – letterlijk – plaats op de grens van Nederland en België in Rootz, het nieuwe kennis- en innovatiecentrum voor en van de boomkwekerij op Hazeldonk. Er waren ruim twintig belangstellenden. Ook in Maastricht, Arnhem en Groningen zijn of worden vergelijkbare bijeenkomsten gehouden.
Aan de hand van twee presentaties en een groepsgesprek werden de ruimtelijke opgaves in het landschap rondom het grensgebied Nederland-België verkend. Daarnaast was een vertegenwoordiger van het Stimuleringsfonds aanwezig om de open oproep toe te lichten.
Moderator Edith Wouters, artistiek coördinator AR-TUR, cultureel platform voor architectuur en ruimte in de Kempen, opende de middag.
Ontwerpend onderzoek
Ivo de Jeu van het Stimuleringsfonds gaf een korte toelichting op de open oproep. De Jeu verving Jolijn Valk, die was verhinderd.
Van 2021-2024 loopt het Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp (ARO), een initiatief van het Ministerie van BKZ en OCW. Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie is een uitvoeringspartner om de transitieopgaven op lokaal en regionaal niveau te stimuleren en te versterken met de inzet van ontwerpend onderzoek. De Open Oproep Over grenzen is de zesde oproep in dat kader. De open oproep is gericht op projecten waarmee via ontwerpend onderzoek vernieuwende, ruimtelijke strategieën over de betekenis van grenzen worden ontwikkeld. Hoe kan het overgangsgebied rondom de grens eruit zien wanneer de urgente opgaven die er zijn, grensoverschrijdend en in gezamenlijkheid integraal worden benaderd? En welke rol spelen bestuurlijke grenzen dan nog?
De Jeu: ‘Grenzen zijn bepalend vanwege hun in- en uitsluitende werking, maar zijn tegelijkertijd minder scherp op het moment dat het gebied eromheen als één wordt beschouwd; de uitdagingen en kansen strekken verder dan de grens. Het gebied verdient een grensoverschrijdende benadering; dat biedt kansen.’
De oproep is bedoeld voor (ruimtelijke) ontwerpers die met relevante samenwerkingspartijen ontwerpend onderzoek willen doen naar grensgebieden en bewustzijn creëren over het indelings- en verdelingsvraagstuk dat onderdeel is van het geografische karakter van de grensgebieden. Doel is om door middel van ontwerpend onderzoek naar boven te halen wat er speelt op verschillende schaalniveaus in Nederlandse grensgebieden. Daarbij is samenwerking van belang. De Jeu: ‘Het gaat over gelijkwaardigheid, meervoudigheid en wederkerigheid.’
Voorstellen kunnen worden ingediend door ontwerpers die een relevante coalitie vormen met betrokkenen en belanghebbenden. Een eerste idee, de zogenaamde canvasaanvraag, kan tot 26 augustus 2024 worden ingediend. Uit de ingediende aanvragen worden er maximaal 26 gekozen die 3.000 euro subsidie krijgen om hun voorstel uit te werken. Daaruit worden maximaal 15 projecten gekozen die tot 34.000 euro subsidie krijgen om hun plan verder te ontwikkelen. De volledige projectaanvraag dient voor 25 november te zijn ingediend.
Van Gogh Nationaal Park
Anneke Boezeman, directeur Regie van Van Gogh Nationaal Park (VGNP), licht de werkzaamheden van VGNP toe en gaat in op hoe wordt samengewerkt met ontwerpers. VGNP is een nationaal park nieuwe stijl: daarbij gaat het niet alleen om het beschermen en ontwikkelen van de natuur, maar ook om verbinding te zoeken met de economie en de samenleving; het park kijkt voorbij de grenzen van de natuurgebieden. Boezeman: ‘Daarbij is de leefomgeving belangrijk; Brainport is de tweede economie van Nederland.’
De strategie is om met veel diverse partners – ‘en de inspiratie van Van Gogh’– te werken om zo landschap en biodiversiteit te versterken. Boezeman: ‘Het gaat over het organiseren van een beweging. Er zijn veel partners, en elke partner werkt vanuit een ander belang. Dat versterkt het toekomstgerichte.’
Als voorbeelden noemt ze het kwekerijlandschap van de toekomst – BusinessCentre Treeport Brabant, waar Rootz is gevestigd, is een samenwerkingsverband van kwekers – en duurzaam toerisme – met Kunstloc worden nieuwe ‘poorten’ ontwikkeld naar het Nationaal Park, die het gebied moeten ontlasten en bezoekers moeten verleiden.
Labo Ruimte
Sofie Troch, coördinator van Labo Ruimte (België), licht het onderzoek De droge delta toe. Labo Ruimte, een laboratorium voor complexe ruimtelijke vraagstukken, is een samenwerkingsverband, een denktank. Middels ontwerp en maatschappelijk debat onderzoekt het de evolutie naar een duurzamere samenleving; Labo Ruimte heeft een agenderende functie. Troch: ‘De oplossingen zijn steeds weer anders, en niet primair gericht op realisatie. Het is een vrije denk- en spreekruimte.’
België is voor zijn drinkwater vooral afhankelijk van regenwater. De vraag is hoe dat beter kan worden opgeslagen/behouden. De droge delta richt zich op het verband tussen ruimtelijke ontwikkeling en waterschaarste in Vlaanderen. Troch: ‘Het is een verkennende zoektocht: hoe kan je proactief werken aan het tegengaan van droogte en waterschaarste – vanuit ontwerpend onderzoek.’ Een atlas toont de onderzoeksresultaten voor drie gebieden:
vallei Kleine Nete, Moervaartvallei en Denderbekken.
Groepsgesprek
Onder leiding van Edith Wouters lieten deskundigen hun licht schijnen over lokale opgaves met de thema’s het productieve, het verstedelijkte, het natuurlijke en het energieke landschap.
Landschapsarchitect en ecoloog Jan Janse (Staatsbosbeheer en zzp’er): ‘Je moet nu ruimer denken. De ondergrond is heel belangrijk; dat stopt niet bij de grens. We moeten weer leren van het natuurlijke systeem.’
Remco van Dessel, Treeport. Treeport is een thematisch bedrijventerrein op de grens van Nederland en België, van oudsher hart van de boomteelt business. Doel van de verenigde boomkwekers in Treeport is om de ketens te verkorten en crossovers te vinden met andere sectoren. ‘We zijn boomkwekers op de zandgronden; dat is grensoverschrijdend.’
Inez van Limbergen, Regionaal Landschap de Voorkempen: ‘Voor een grensoverschrijdende aanpak zijns niet alleen ontwerpend onderzoek nodig, maar ook partners. Het is van belang om mensen uit het gebied van onderuit mee te krijgen. Om systematisch dingen te veranderen is een combinatie nodig van beleid en lokale partners. Vlaanderen is heel verstedelijkt; je moet het samen doen.’
De middag werd bijgewoond door 22 deelnemers en afgesloten met een netwerkborrel.
Meer info over de open oproep is te vinden op https://www.
Voor vragen kun je een mail sturen naar post@stichtingblast.nl