Zaterdag 30 september 2023 organiseerden CrossArts en BLASt het Oogstgesprek in de Backer en Ruebhal. Deze bijeenkomst was een van de afsluitende activiteiten van SPEEL! Onder leiding van Willem Hein Schenk (o.a. vml. Stadsarchitect van Haarlem) en geïnspireerd door vier inspirerende praktijkvoorbeelden leverden ongeveer 30 deelnemers ideeën en ingrediënten om de culturele dimensie van de ontwikkeling van CrossMark meer onderdeel te maken van de stedelijke ontwikkeling.
In twee ronden werden de praktijkvoorbeelden als pitches gepresenteerd door:
- Ruud Reutelingsperger van Observatorium uit Rotterdam
- Hans Thoolen over [On]Benut Breda
- Frederique Kreeftenberg van StrandLAB Almere
- Thom Aussems van corporatie Sint Trudo
De deelnemers, een gemixte groep van makers, (culturele) partners, ontwikkelaars en ondernemers, gingen aan de slag met de stellingen en vragen over de waarden die de pioniersinitiatieven en interventies genereren voor CrossMark en over de kansen om ze een duurzaam onderdeel van de stedelijke ontwikkeling te maken.
Op deze middag werd opnieuw bevestigd dat cultuur als een motor voor de markt werkt om fijne inspirerende plekken voor mensen te maken. De waarden, die door zo’n andere beleving in sociaal, cultureel en financieel opzicht worden gecreëerd moeten serieuzer worden genomen. Dan dragen ze ook bij aan de kwaliteit van de leefomgeving tijdens en na de ontwikkeling en feitelijke realisatie van een gebied. Door ze te integreren in die ontwikkeling, realisatie en gebruik, worden de waarden ervan geborgd en komen ze ten goede aan (nieuwe) bewoners en de dynamiek van de stad.
Aanleiding voor het Oogstgesprek
De aanleiding voor het Oogstgesprek was de manifestatie SPEEL! die van 19 augustus tot en met 1 oktober 2023 door CrossArts op het braakliggende terrein tussen Electron en Brack werd georganiseerd. Het terrein is onderdeel van het (toekomstige) Havenkwartier dat eigendom is van Amvest en door hen vanaf 2024 in ontwikkeling wordt genomen. Sinds 2022 werkt CrossArts in opdracht van de gemeente aan een 3-jarig kunst- en cultuurprogramma in CrossMark dat inspeelt de vraagstukken die aan de orde zijn bij de groei en ontwikkeling van Breda en specifiek in CrossMark. BLASt agendeert met haar activiteiten het belang van de ruimtelijke disciplines voor Breda. Het centrale thema van de middag de culturele dimensie van stedelijke ontwikkeling sluit aan bij de programmalijn DNA Breda.
CrossArts is zeker niet de eerste organisatie in Breda die al pionierend de groei en ontwikkeling van Breda aanjaagt en versterkt, al dan niet ondersteund door de gemeente. Belangrijkste voorbeelden zijn: STEK, Pier15, Brack, Belcrum Beach, Bredase Bomen, Electron.
Met de ontwikkeling van CrossMark staat Breda op een kantelpunt om de energie en creativiteit die tot nu toe al is geïnvesteerd in dit gebied, te bundelen, in te zetten voor een creatieve en duurzame identiteit van CrossMark en te verzilveren voor de -toekomstige- bewoners van de stad.
BLASt en CrossArts wilden met de bijeenkomst beiden ideeën en input ophalen om in hun activiteitenprogramma’s in 2024 een vervolg te kunnen geven, om de samenwerking voort te zetten. Daarnaast willen beide organisaties de opbrengst van de middag delen met hun netwerk en andere betrokkenen in de stad. Met het Oogstgesprek luidt CrossArts het vervolg van haar programma voor 2024 in. In 2024 staat het ‘debat’ over de rol van kunst en cultuur als aanjager van stedelijke ontwikkeling centraal. Debatten in woord en daad bestaande uit artistieke en culturele interventies, kunstprojecten, voorstellingen, bijeenkomsten en tentoonstellingen.
Opbrengst uit de stellingen
- 1. Waarden van o.a. STEK, Pier15, Belcrum Beach, Podium Bloos, Electron
Dankzij mensen met lef, passie en uithoudingsvermogen zijn in ‘CrossMark in ontwikkeling’ plekken ontstaan waar je vrijheid ervaart en die ruimte bieden voor experiment. De mogelijkheid om deze plekken te ontwikkelen zorgt voor een andere beleving van de plek, vertellen een verhaal over de stad, van o.a. streetculture en urban sports.
Ze zijn niet alleen inspirerend maar leiden tot ontmoetingen en verbindingen. Daar is tijd, een lange adem en samenwerking voor nodig. Deze kernfactoren vergroten de sociale, culturele en financiële waarde van het gebied op korte en langere termijn.
- 2. Inspiratie uit de pitches om over te nemen voor CrossMark
De praktijkvoorbeelden bevestigden voor iedereen dat kunst en cultuur een ‘basic needs’ zijn, vanuit welk domein je het ook bekijkt. Ergens in geloven is de eerste stap, maar ook een voorwaarde, om iets van de grond te krijgen. Ideeën die van onderop ontstaan, zijn vaak sterker dan bedachte plannen van bovenaf. Zoek de complementariteit, zet samen een stip op de horizon, wees open en transparant in het hele proces, maak iemand eigenaar van het initiatief, project of de plek en documenteer de stappen, successen en ervaringen van het proces.
Maak de drie merkwaarden van Brabant ook van toepassing op CrossMark:
- Courageously Unconventional: creatief, mogen ‘pielen en proberen’, ambitieus, op zoek naar verandering, grensoverschrijdend;
- Purposefully Collaborative: samenwerkend, zowel lokaal als internationaal;
- Remarkably Immersive: meeslepend, deel worden van de gemeenschap.
- 3. Tips om de werelden van cultuur en gebiedsontwikkeling samen te brengen
Haal ‘cultuur’ uit zijn vrijblijvende betekenis door de essentie te zoeken van (culturele) plekken, objecten en de geschiedenis en verhalen ervan. Bijvoorbeeld door ‘aandelen cultuur’ uit te geven.
Placemaking of stadmaken is geen tijdelijke activiteit die voorafgaat aan de ontwikkeling van een gebied. Het is een permanente factor in de langdurige processen van stedelijke ontwikkeling, die zorgt voor de menselijke maat ervan.
Ga in gesprek, leer elkaars taal spreken door ontmoetingen en samenwerking waarin je elkaar ook de ruimte geeft en gunt om te doen waar je goed in bent. Zoek de schaarste op en creëer verleidingen
Betrek de drie O’s: ondernemen, overheid en onderwijs.
- 4. Lessen uit de praktijken van o.a. Almere, Nantes, Eindhoven, Ruhrgebied?
De stad dat zijn de mensen. Wees daar dienstbaar aan en koester succesvolle ondernemers of bedrijven. Tijd en aandacht zijn belangrijke factoren voor een stevige basis van culturele ontwikkeling. Door die verdieping, die soms wordt uitgelegd als een ‘vertraging’, ontstaat een waarde in het gebied die uiteindelijk de culturele en ook de fysieke ontwikkeling versnelt. Never waste a good crisis (die volgen elkaar altijd op), gebruik tijd en gelegenheid en zorg voor een gezamenlijke visie met een stip op de horizon.
- 5. Onmisbare ingrediënten voor een blijvende plek voor cultuur in CrossMark
- Een positieve houding met voortdurend ruimte voor lef en experiment;
- Zet de cultuurdragers (in brede zin) in een zo vroeg mogelijk stadium van planontwikkeling aan tafel als een volwaardige partner;
- Benut de waarde die al is gecreëerd o.a. door tijdelijke bedrijven en bedrijvigheid te betrekken bij de definitieve planvorming;
- Verstevig de identiteit door naar de essentie van het gebied/ de deelgebieden te (blijven) zoeken, gebruik makend van materieel en óók immaterieel erfgoed;
- Pas ‘cathedral thinking’ toe: het besef dat we niet ontwikkelen voor onszelf maar voor de generaties die komen;
- Haal St Joost (of een deel daarvan) naar CrossMark.
Belangrijkste elementen uit de pitches
De vier sprekers brachten met voorbeelden uit verschillende steden en ontwikkelstadia van gebieden waardevolle en inspirerende ervaring en inzichten in.
Ruud Reutelingsperger van Observatorium
nam de aanwezigen o.a. mee naar het Ruhrgebied, waar de culturele ontwikkeling de motor is geweest om het gebied weer op de kaart te zetten, naar Nantes, waar onder aanvoering van de burgemeester en cultureel intendant men de krachten in de stad heeft gebundeld, vertrouwen gaf aan kunstenaars en makers om aan de slag te gaan op een oud industriegebied en naar Blije in Friesland waar bewoners het initiatief namen om als culturele daad de eerste buitendijkse terp te realiseren.
Kernbegrippen uit de pitch van Ruud Reutelingsperger waren: kijk wat er al is, het gaat om beleven, doen en meedoen. Ga aan de slag als je ergens in gelooft, neem de tijd, werk samen (overheid en markt, ondernemende mensen en plekken in de stad) en bedenk vooral samen wat mogelijk is.
Stichting StrandLAB
Almere werkt op vaste locatie aan de rand van Almere. Dit gebied is voor langere tijd ‘om niet’ beschikbaar gesteld voor kunst en cultuur. Het buitenlaboratorium voor cultuur werkt in opdracht van het Fonds Verstedelijking Almere, zo vertelde directeur Frederique Kreeftenberg. Dit is een gezamenlijk fonds van de gemeente Almere, provincie Flevoland en het Rijk. Erkend uitgangspunt van dit fonds is dat investeren in cultuur ook een investering is in de economie van het gebied. Het StrandLAB heeft als doel om via cultuur bij te dragen aan de ontwikkeling van Kustzone Poort, de stad Almere en de provincie Flevoland. De samenwerking met veel verschillende organisaties in het ‘Flevolab’ versterkt hun gezamenlijke positie en slagkracht. Naast de ondersteuning uit het Fonds genereert StrandLAB subsidie voor (gezamenlijke) projecten.
Thom Aussems (directeur corporatie Sint Trudo) ‘heeft een hekel aan stedenbouw’, zo opent hij enigszins provocerend zijn pitch. Te veel plannenmakers menen te weten wat goed is voor de mensen. Zijn pleidooi maakt duidelijk dat ‘stadmaken’ betekent mensen een nieuw perspectief te bieden. Dat kan alleen maar samen met mensen. Vertrouw daarbij op het cultureel vermogen dat onder de mensen aanwezig is op de plekken waar je een transformatie in gang zet. Geef mensen de ruimte om dingen zelf te organiseren, investeer tijd in kinderen en ondersteun en werk met projecten die klein zijn, kort duren, worden herhaald en voor een verassing zorgen.
Transformatie is een rode draad in zijn loopbaan. Transformatie betekent kansen voor iedereen, mits iedereen betrokken wordt, en betrokken professionals uit hun hokje getrokken worden. Hij ziet een verschuiving in factoren voor vestigingsklimaat van harde naar zachte waarden. Kunst en cultuur zijn daarin smaakmakers, zorgen voor ontmoeting en dragen bij aan kwaliteit van leven.
Hans Thoolen vertelt over [On]benut Breda
een programma van de gemeente Breda dat in 2017 is opgezet om de leegstand van vastgoed te verminderen en transformaties in de stad te stimuleren. Bestaand vastgoed wordt ingezet voor nieuwe functies. Breda heeft door het programma een flinke ervaring opgebouwd met de transformatie van leegstand van uiteenlopende sectoren: van militair vastgoed tot kantoren en winkels, van industrieel erfgoed tot en met gebouwen met een religieuze functie. Vaak langdurige processen, waarbij de ‘tijdelijke ordening’ van grote waarde is: ‘Placemaking is een essentieel onderdeel van citymaking’. Durfondernemers, kunstenaars en smaakmakers zijn de ‘urban scouts’ die de locaties te verkennen en die een belangrijke rol spelen om een transformatiegebied karakter en identiteit te geven. Dankzij het programma
- wordt onnodige sloop van erfgoed voorkomen, het historische stedelijke weefsel van de stad behouden en de waarde van de locaties erkend;
- biedt de transformatie kansen voor personen en organisaties met minder investeringsvermogen;
- worden condities gecreëerd voor nieuwe economie, innovatie en creativiteit;
- wordt functiemenging gestimuleerd en dient vaak als moneymaker voor formele ontwikkeling;
- gebruik van het bestaande leidt vaak tot betere en spannendere plannen dan de ‘tabulae rasae’.
Foto: © 2023 Hans van Nunen – Artstudio23